Trzemeszno przywraca pamięć o społeczności żydowskiej

Z końcem czerwca 2025 roku zakończono w Trzemesznie realizację projektu „Przywracanie pamięci o trzemeszeńskich Żydach”, dofinansowanego kwotą 11 000 zł przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Jego głównym celem było symboliczne i materialne upamiętnienie społeczności, która przez ponad sto lat współtworzyła historię miasta, aż do tragicznego końca w czasie II wojny światowej.

W ramach projektu powstała trwała tablica pamiątkowa, która została zamontowana 15 października 2024 roku na pomniku znajdującym się na Cmentarzu Żydowskim w Trzemesznie. Treść tablicy została przygotowana w trzech językach – polskim, angielskim i hebrajskim – by stać się czytelnym znakiem pamięci także dla osób odwiedzających miasto spoza Polski. Podkreślono w niej, że większość ostatnich przedstawicieli społeczności żydowskiej w Trzemesznie padła ofiarą Holokaustu, a miejsca ich śmierci pozostają nieznane. Żadne z tych osób nie posiada indywidualnego grobu.

„Jako potomkowie ich sąsiadów, przywracamy pamięć o tym miejscu” – głosi zapis na tablicy, sygnowany przez mieszkańców Trzemeszna.

Integralną częścią projektu było również przygotowanie i wydanie publikacji pt. „Przywracanie pamięci o trzemeszeńskich Żydach”. Książka zawiera informacje o lokalnej synagodze, ostatnich osobach wyznania mojżeszowego zamieszkujących Trzemeszno, historii cmentarza oraz działaniach współczesnych zmierzających do jego ochrony i oznakowania. Znalazły się w niej również fragmenty dotyczące zniszczenia cmentarza i synagogi przez Niemców oraz relacja z budowy pomnika i lapidarium.

W projekt zaangażowani byli: Dariusz Jankowski, redaktor naczelny publikacji oraz Agnieszka Kostuch, Katarzyna Sudaj, Renata Pałucka, Edyta Kubiak (foto), Monika Nowicka, dr Andrzej Leśniewski, Marceli Konieczny. Książka ma wymiar edukacyjny – publikacja trafi do szkół, bibliotek, instytucji kultury i organizacji zajmujących się ochroną dziedzictwa. Po wakacjach planowane jest zorganizowanie spotkania promujące to wydawnictwo.

Projekt jest symbolicznym zwieńczeniem 2,5-letnich działań na rzecz uporządkowania i oznakowania cmentarza żydowskiego, który dziś – dzięki tym staraniom – znów staje się miejscem obecnym w krajobrazie miasta i jego pamięci.

Beneficjentem grantu była Biblioteka Publiczna Trzemeszna, a jego głównym realizatorem Urząd Miejski Trzemeszna. Pracami zespołu kierował Dariusz Jankowski.