Wyjątkowe odkrycie na dnie jeziora – zachowana w drewnie twarz sprzed tysiąca lat

Archeolodzy i muzealnicy są przekonani – z naukowego punktu widzenia to jedno najbardziej niezwykłych odkryć ostatnich lat. A wszystko to w Jeziorze Lednickim, w rejonie dawnego mostu, gdzie prowadzone były podwodne badania i odkryto drewnianą belkę, na której uwieczniony jest wizerunek ludzkiej twarzy. Co wiemy więcej dzisiaj, kiedy archeolodzy ujawnili swoje odkrycie?

W 2024 roku zespół archeologów podwodnych z Centrum Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, podczas badań prowadzonych we współpracy z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, natrafił na niezwykły zabytek spoczywający na dnie Jeziora Lednica od ponad tysiąca lat.

Pod powierzchnią wody badacze, kierowani przez prof. dr. hab. Andrzeja Pydyna, odkryli doskonale zachowane dębowe i wiązowe belki, które niegdyś tworzyły monumentalne umocnienia piastowskiego grodu. Wśród nich szczególne emocje wzbudziła jedna – niezwykła belka, która może rzucić nowe światło na kulturę i wierzenia mieszkańców tych ziem u progu chrystianizacji.

Na powierzchni drewnianej belki, o zachowanej długości 1,34 m i średnicy kilkunastu centymetrów, zachowało się starannie wykonane, realistyczne przedstawienie ludzkiej twarzy. To unikatowe wyobrażenie łączy cechy płaskorzeźby i rzeźby pełnoplastycznej – z precyzyjnie ukształtowanym czołem, policzkami, brwiami, oczodołami i brodą. Nos i usta mają prostszy, schematyczny kształt. Czoło postaci podkreślono precyzyjnie wykonaną żłobiną, która nadaje twarzy owalny kształt o wymiarach około 13,5 na 10 cm.

To nie tylko dzieło dawnego rzemieślnika, ale prawdopodobnie także odzwierciedlenie ówczesnych wierzeń i symboliki. Przedstawienie twarzy na lednickiej belce wpisuje się w stylistykę wczesnośredniowiecznych rzeźb z terenu Słowiańszczyzny, znanych np. z obszaru dzisiejszej Polski, Niemiec i Rosji. Znalezisko lednickie zaliczyć można niewątpliwie do wizerunków wyróżniających się szczególną dbałością o realistyczne ukazanie poszczególnych elementów fizjonomicznych. Jest też przykładem tzw. rzeźb wielkoskalowych, rzadziej występujących wśród znalezisk archeologicznych.

Belka z wyrzeźbioną twarzą była pierwotnie elementem potężnego wału obronnego. Jej charakterystyczne hakowate rozwidlenie stabilizowało konstrukcję i zapobiegało rozsuwaniu się ścian wału pod naporem ziemi i kamieni. Tego typu rozwiązania konstrukcyjne były charakterystyczne dla wałów wznoszonych w czasach pierwszych Piastów.

Dzięki badaniom dendrochronologicznym ustalono, że drewno pochodzi z drzewa ściętego około roku 967, z przedziałem czasowym między 960 a 975 rokiem. To oznacza, że element ten może pochodzić z czasów poprzedzających budowę głównych fortyfikacji grodu na Ostrowie Lednickim, które powstawały i były przebudowywane w latach 976–999.

Co więcej, belka mogła być wtórnie wykorzystana – być może najpierw służyła w starszej fazie umocnień z lat 60. X wieku, a później ponownie użyto jej podczas rozbudowy grodu pod koniec tego stulecia. Kiedy dokładnie wyrzeźbiono na niej ludzką twarz – pozostaje zagadką. Mogło to mieć miejsce już w pierwszym etapie funkcjonowania wału, ale też dopiero podczas jego przebudowy. Nie da się jednak wykluczyć, że mogło to nastąpić jeszcze przed przyjęciem chrztu przez Mieszka I.

Choć chrystianizacja Polski formalnie rozpoczęła się w 966 roku, to odkrycie z Lednicy przypomina, że tradycyjne wierzenia i obyczaje trwały jeszcze długo po tym wydarzeniu. Belka z wyrzeźbioną twarzą może być śladem dawnych obrzędów i przekonań – podobnie jak kości dzikich zwierząt odkryte w pobliżu, w podwalinach wału, które stanowiły zapewne ofiarę zakładzinową, złożoną za pomyślność budowy fortyfikacji i ich użytkowania. Praktyki takie, stosowane w czasie po przyjęciu chrztu przez polskiego księcia, wskazują na żywotność dawnych wierzeń.

Odnaleziona belka z twarzą to bezcenny zabytek i rzadki przykład przedmiotu łączącego funkcje użytkowe i symboliczne. Była przy tym nie tylko elementem konstrukcji obronnej, ale jednocześnie nośnikiem znaczeń, które dziś możemy jedynie próbować odczytać. Odkrycie z jeziora Lednica nie tylko zachwyca, ale również otwiera nowe pytania o życie, kulturę i duchowość mieszkańców tych ziem sprzed ponad tysiąca lat.

źródło: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy

źródło: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy