„Gniezno 1025. Kolebka królestwa” – nowa wystawa na Wzgórzu Lecha

Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej zaprasza na wystawę czasową oraz promocję publikacji naukowej na temat koronacji królewskich w katedrze gnieźnieńskiej. Obydwa te przedsięwzięcia były przygotowywane od roku.

Wystawa czasowa w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej opowiada o pierwszej w Polsce koronacji królewskiej, która miała miejsce w katedrze 1000 lat temu. 

– Prace trwały nieprzerwanie przy tworzeniu scenariusza i aranżacji do wystawy, w co angażowali się wszyscy pracownicy naszego Muzeum. Nie jest to prosta rzecz, najpierw trzeba mieć wizję i wiedzieć, co chce się przekazać. Następnie trzeba przygotować treść wystawy, czyli teksty. Kolejnym etapem, jest wybór formy przekazu, takiej, aby zadowolić szerokie grono odbiorców. Kwerenda zabytków oraz nadanie artystycznego charakteru całej wystawie to etap oczywisty, który jest obecny od samego początku jej planowania. To tak w skrócie, o trudach tworzenia wystawy – opowiada Bartosz Przybyła, dyrektor Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Wydarzenie, które miało miejsce w 1025 roku, poprzedzone było wieloma innymi, istotnymi – jak chrzest Mieszka I, postrzegany jako symboliczny dla całego „państwa gnieźnieńskiego”, śmierć św. Wojciecha oraz pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu męczennika, która przeszła do historii jako Zjazd Gnieźnieński. 

– Zapraszamy wszystkich Państwa do wspólnej podróży po zakamarkach historii, zwłaszcza, że wystawa obfituje we wspaniałe zabytki. Częściowo są to obiekty z naszego Muzeum. Jest też wiele cennych zabytków piśmienniczych z Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie oraz kilka niesamowitych denarów, użyczonych na ekspozycję z kolekcji prywatnej. Wreszcie na wystawie można zobaczyć bezcenny zabytek z Muzeum Diecezjalnego w Płocku. Nie chcę zdradzać, co to jest za zabytek, ale podkreślę, że jednym z jego elementów jest korona piastowska z roku 1250. Chociaż wystawa będzie czynna do dnia 20 grudnia 2025, to nie wszystkie zabytki będą przez cały czas eksponowane. Wspomniany zabytek z Płocka wróci po miesiącu do swego właściciela. Podobnie zabytki archiwalne, ze względu na swą wrażliwość na światło i zmiany wilgotności i temperatury, będą wystawiane rotacyjnie. Z tego też powodu można nas odwiedzać kilkukrotnie, zawsze zobaczą Państwo coś nowego. Należy jeszcze wspomnieć o elemencie, który wzmacnia przekaz naszej wystawy – to wielkoformatowe grafiki wykonane przez gnieźnieńskiego artystę Piotra Czajkowskiego. Cała aranżacja, scenariusz i układ naszej wystawy zachęca do powrotu myślami do korzeni i początków historii naszego państwa, powrotu do Gniezna – ponieważ tu dzieje naszej ojczyzny miały swój początek – informuje Bartosz Przybyła. 

Dodatkowo publikacja, wydana przy tej okazji przez Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, składa się z ośmiu odrębnych artykułów, których każdy z nich ściśle jest powiązany z tematem koronacji królewskich w katedrze gnieźnieńskiej. Treść monografii jest podsumowaniem dotychczasowych badań archeologicznych, historii sztuki z zakresu złotnictwa, studiów nad biblią oraz historią Polski około roku 1025. Publikacja została wydana z okazji 1000-lecia koronacji pierwszych królów Polski w katedrze gnieźnieńskiej.

– Przygotowując program tematyczny prezentowanej monografii, zaprosiliśmy do współpracy wybitnych specjalistów różnych dziedzin naukowych, bez których niniejsza realizacja nie mogłaby się dokonać. Chcąc podjąć ten ważny temat całościowo, rozpoczęliśmy od zagadnienia idei władzy pochodzącej od samego Boga. Tę niezwykle istotną kwestię wyjaśniamy jako pierwszą, gdyż staje się ona podstawą do dalszych rozważań. Mówiąc o początkach dynastii królewskiej w Polsce, uzasadnione wydaje się, jak pisze Autor pierwszego artykułu, ks. dr hab. Paweł Podeszwa, także pytanie o początki monarchii izraelskiej. W tym aspekcie odkrywamy ideę króla i jego władzy ujętą w historii o pierwszych królach Izraela: Saulu, Dawidzie i Salomonie. Król otrzymując swą władzę, otrzymuje ją z woli Boga i sam staje się władcą według zamysłu Boga i Bożym wybrańcem. Ta myśl będzie nam także towarzyszyła w analizie rytu koronacyjnego opracowanego przez ks. dra Michała Sołomieniuka. Potwierdza ją przywołany przez Autora tekst źródłowy odnoszący się do błogosławieństwa nowego króla, który zostaje wyniesiony do władzy przez duchowieństwo i lud. Natomiast kwestie źródeł koronacji Bolesława Chrobrego te w naszej monografii wyjaśnił prof. dr hab. Tomasz Jasiński. Korzystając z badanych przez siebie źródeł, dowiódł, iż koronacja odbyła się w roku 1025 bez sprzeciwu papieża, a najbardziej prawdopodobnym jej miejscem było Gniezno. Zaprezentowane źródła wiodą nas wprost do auli koronacyjnej, jaką stała się wówczas katedra w Gnieźnie. Jej niezwykłą rolę, jako architektonicznej oprawy ceremonii koronacyjnej, podkreślił zasłużony archeolog i wieloletni jej badacz dr Tomasz Janiak, który zaznacza, iż centrum koronacji znajdowało się tuż przy relikwiach św. Wojciecha, a najważniejsze jej fazy odbywały się w prezbiterium, co również wskazuje na Gniezno jako miejsce pierwszych koronacji w Polsce. Tę tezę potwierdza także w swoim opracowaniu prof. Hanna Kóčka-Krenz i wskazuje lokalizację w Gnieźnie jako jedną z głównych siedzib książęcych – opowiada o publikacji Bartosz Przybyła.

Wczesnopiastowski gród w Gnieźnie należał do jednych z najlepiej urządzonych i posiadających największe bogactwa. Świadectwem ważnych wydarzeń w katedrze gnieźnieńskiej stały się również dwa zabytki należące do grupy najcenniejszych zabytków romańskich w Polsce. Pierwszym z nich są Drzwi Gnieźnieńskie scharakteryzowane w niniejszej monografii przez dr hab. Monikę Jakubek-Raczkowską oraz dra hab. Juliusza Raczkowskiego. To monumentalne, romańskie dzieło wyróżnia znakomity program hagiograficzny skupiający uwagę na osobie św. Wojciecha. Drugim wyjątkowym zabytkiem jest pochodzący z tożsamego okresu kielich Dąbrówki zwany również królewskim lub trzemeszeńskim. Skarb, o którym pisze dr hab. Michał Woźniak, jakim niezaprzeczalnie jest kielich Dąbrówki, stanowi ikonograficznie i tematycznie ważny element łączący naszą narrację z królewskim Gnieznem. Swoistą klamrą niniejszej publikacji, zamykającą i doskonale podsumowującą nasz temat są treści zawarte w artykule ks. dra Łukasza Kruckiego. Skupiając się na rządach arcybiskupów gnieźnieńskich, Autor nie tylko podkreśla ich ważną rolę podczas koronacji królewskich, lecz także wyodrębnia okresy panowania władców koronowanych w katedrze gnieźnieńskiej. Istotę powstania i funkcjonowania archidiecezji gnieźnieńskiej zestawia z faktem współistnienia państwa i Kościoła u początków ich historii na ziemiach polskich.

Publikacja pt. „Gniezno 1025. Kolebka królestwa” jest publikacją naukową i otrzymała pozytywne recenzje dr hab. Teresy Rodzińskiej-Chorąży z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr hab. Jerzego Pysiaka z Uniwersytetu Warszawskiego. Pani dr hab. Rodzińska-Chorąży tak podsumowała swoją ocenę publikacji: „Książkę uważam za interesujące podsumowanie najważniejszych wątków związanych z koronacjami królewskimi w Gnieźnie i ich szerokim kontekstem zarówno symboliczno-religijnym, jak historycznym i artystycznym. W związku z nadchodzącą rocznicą , będzie to z pewnością ważna publikacja pozwalająca szerokiemu gronu czytelników na zapoznanie się ze skomplikowaną materią, jaką są dla badaczy okoliczności powołania archidiecezji i ceremoniał pierwszych koronacji. Niezwykle cenne jest zestawienie syntetycznie ujętego stanu badań nad okolicznościami powstania archidiecezji i okolicznościami koronacji Bolesława Chrobrego ze stanem wiedzy nad architekturą katedry i najważniejszych dzieł plastyki romańskiej w Polsce. Powiązanie tych zagadnień z analizą tekstów biblijnych i źródeł pisanych sprawia, że czytelnik otrzyma wielowątkowy obraz najważniejszego aktu religijno-prawnego, stanowiącego podstawę formowania się królestwa polskiego”. Warto również przytoczyć fragment recenzji Pana dra hab. Jerzego Pysiaka: „Rozdziały i ich tematyka tworzą udaną, spójną tematycznie pracę, która z powodzeniem spełnia kryteria naukowej monografii zbiorowej ukazującej rytuał inauguracji chrześcijańskiej władzy królewskiej w jej historycznych, historyczno-kulturowych i ideowych ramach, od biblijnej genezy władzy królewskiej, przez analizę średniowiecznego rytuału koronacyjnego, po historyczno-artystyczny kontekst koronacji królewskich w Gnieźnie, z cennym ze względów rocznicowych nawiązaniem do przypadających w przyszłym roku tysiąclecia pierwszych koronacji królewskich w Polsce. Rozdziały są napisane klarownym, przystępnym językiem, co sprawia, że monografia, poza walorem naukowym, może z powodzeniem znaleźć czytelników także wśród bardziej zaawansowanych miłośników historii.(…) Recenzowaną monografię, pomimo powyższych uwag krytycznych, oceniam wysoko, uważam, że spełnia wszelkie kryteria recenzowanej zbiorowej monografii naukowej i bardzo gorąco rekomenduję jej wydanie drukiem.”

Chociaż wszystkie prace nad wydaniem monografii toczyły się w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, to publikacja ta ma również swojego współwydawcę w postaci Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Dzięki temu monografia znalazła się w wykazie wydawnictw naukowych oraz otrzyma tzw. „punkty naukowe”, które zasilą jednostkę, czyli uczelnię, z którą aktualnie związany jest dany Autor.

Prezentacja monografii „Gniezno 1025. Kolebka królestwa” będzie miała miejsce 5. Kwietnia 2025 w siedzibie Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej podczas uroczystego otwarcia wystawy czasowej o tym samym tytule. Podczas uroczystości będą obecni Autorzy artykułów a dr hab. Jerzy Pysiak – recenceznt prezentowanej monografii, który wygłosi wykład inauguracyjny na temat historii insygniów polskich.

– Obecnie nie posiadamy już wolnych miejsc, aby zaprosić Państwa na wernisaż, ale zapraszamy do Muzeum w tym samym dniu od godz. 14:00 do 16:00. Wówczas można będzie zwiedzić nowo otwartą wystawę czasową oraz zakupić w promocyjnej cenie naszą monografię, do czego gorąco zachęcam i zapraszam – kończy Bartosz Przybyła.