Byli z Gniezna, walczyli w Warszawie

II wojna światowa bez wątpienia odcisnęła największe piętno na polskim narodzie od zarania jego dziejów. Publiczne egzekucje, masowe wywózki na roboty i do Generalnej Guberni, wyroki skazujące na obóz koncentracyjny, masowa eksterminacja ludności żydowskiej, niszczenie kultury i dorobku narodowego – tyle przez tak krótki czas mogli doświadczyć Polacy, zniewoleni przez niemieckich oprawców.

Ucisk nie był obcy także gnieźnianom, którzy na co dzień musieli zmagać się z okupacyjną rzeczywistością. Wielu z nich, na wskutek decyzji podjętych jeszcze przed wojną (np. wyjazd na studia, przeprowadzka), a także w trakcie wojny (zsyłki do GG), trafili do Warszawy. 1 sierpnia 1944 roku połączyło ich wspólne, zbrojne wystąpienie przeciwko okupantowi.

Prezentowana poniżej lista na pewno nie jest pełna. Po II wojnie światowej wielu świadków tamtych wydarzeń wolało milczeć o tym, co widzieli i czego doświadczyli. Okupacja wywarła na żyjących trwałe piętno, a sytuacja polityczna w kraju rządzonym przez komunistów powodowała, że ryzykiem było przyznawanie się do jakiejkolwiek działalności w podziemiu. O wielu możemy też nie wiedzieć, gdyż po powstaniu lub w jego trakcie, zwyczajnie ślad po nich zaginął…

Lista ponad 70 nazwisk, przedstawiona poniżej, jest autorskim zbiorem i powstała na podstawie spisu biogramów, zgromadzonych przez Muzeum Powstania Warszawskiego, a także dzięki liście sporządzonej przez Ludwika Krumreya na potrzebę wystawy „Gnieźnianie w Powstaniu Warszawskim 1944”, która odbyła się w sierpniu 2004 roku w Bibliotece Publicznej Miasta Gniezna. Z tego miejsca dziękujemy Bibliotece za udostępnienie tego spisu, umożliwiającego sporządzenie jeszcze obszerniejszej listy mieszkańców Ziemi Gnieźnieńskiej, którzy stanęli do walki na warszawskim froncie w sierpniu 1944 roku. Listę będziemy umieszczać co roku na rocznicę powstańczego zrywu.

• Powstańcy urodzeni w Gnieźnie

„Robert” Kazimierz Brzuszkiewicz, kapral podchorąży, urodzony 9 lutego 1920 roku w Gnieźnie. Walczył w 2. kompanii 3. batalionu pancernego „Golski” na terenie Śródmieścia. Po upadku powstania został wzięty do niewoli, jednak udało mu się uciec z transportu. Zmarł 8 lutego 2011 roku. Został odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

„Jaga” Józef Czajkowski, plutonowy, urodzony 19 stycznia 1913 roku w Gnieźnie. Służył w plutonie ochronnym Kwatery Głównej Okręgu Warszawskiego AK na terenie Śródmieścia. Po upadku powstania dostał się do niewoli.

„Choina” Stefan Chojnacki, podporucznik, urodzony 4 kwietnia 1895 roku w Gnieźnie. Walczył na terenie Śródmieścia. Zmarł 1978 roku w Warszawie.

„Sęp” Arkadiusz Dąbrowski, plutonowy podchorąży. Urodzony 1 lipca 1923 roku w Gnieźnie, w powstaniu znajdował się w batalionie „Golski”, walcząc w rejonie Śródmieścia. Poległ 25 września 1944 roku na ul. Lwowskiej. Pochowany został w Warszawie.

„Jarosz” Janusz Dereziński, kapral podchorąży, urodzony 13 maja 1924 roku w Gnieźnie. Walczył w 4. kompanii batalionu „Kryska” na Czerniakowie. Został ranny 17 września, jednak tuż przed zajęciem dzielnicy przez Niemców, udało mu się przepłynąć Wisłę.

„Maja” Eleonora Galica, sanitariuszka w batalionie „Tum” zgrupowania „Kryska”, działała na terenie Czerniakowa. Urodziła się 23 października 1923 roku w Gnieźnie. Uchodząc z Warszawy, przepłynęła Wisłę.

„Blaszka” Leon Grabski, kapral podchorąży, urodzony 27 stycznia 1919 roku w Gnieźnie, syn Edwarda Grabskiego. Walczył w kompanii „Warszawianka” batalionu „Lecha Żelaznego” zgrupowania „Chrobry II” na terenie Starego Miasta i Śródmieścia. Poległ 24 września 1944 roku na ul. Pańskiej i spoczął na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W Powstaniu Warszawskim walczyli także pozostali członkowie jego rodzeństwa, urodzeni w Bieganowie k. Wrześni – Teresa (straciła zdrowie w obozie, zmarła krótko po wojnie), Barbara (zm. 1995 r.) i Edward (poległ w sierpniu 1944 r., prawdopodobnie w trakcie ewakuacji kanałami).

„Janusz” Janusz Holka, starszy strzelec, urodzony 18 grudnia 1918 roku w Gnieźnie. W trakcie okupacji działał w batalionie „Kiliński” 2. kompanii „Szare Szeregi”, pluton 167. Brał udział w walkach w północnym Śródmieściu Warszawy. Po walkach trafił do obozu jenieckiego, a po wojnie zamieszkał w Łodzi.

„Znicz” Ryszard Holka, strzelec, urodzony 13 lipca 1926 roku w Gnieźnie. W trakcie okupacji walczył na Mokotowie w szeregach pułku „Baszta”, wchodzącego w skład batalionu „Bałtyk” kompanii B-3 II pluton. Po upadku powstania trafił do niewoli niemieckiej. Zmarł w Warszawie 10 maja 1996 roku.

„Jagusia M.” Maria Jańczak, urodzona 5 sierpnia 1924 roku w Gnieźnie. W konspiracji osiągnęła stopień strzelca w VI Okręgu Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej. W trakcie walk na terenie północnego Śródmieścia działała jako łączniczka.

„Wójcik” Witold Jańczak, strzelec, urodzony 19 grudnia 1925 roku w Gnieźnie, walczył w Śródmieściu w 167 plutonie 2. kompanii „Szarych Szeregów” batalionu „Kiliński”. 7 września 1944 roku został ranny na ul. Nowy Świat, a po powstaniu trafił do niewoli. Zmarł 9 września 1986 roku w Bydgoszczy.

„Baśka” Barbara Jurewicz, strzelec, urodzona 20 września 1920 roku w Gnieźnie. Walczyła i przeżyła powstanie.

„Marysia” Maria Jurewicz, urodzona 6 września 1925 roku w Gnieźnie. W Powstaniu Warszawskim walczyła na Śródmieściu. W trakcie walk działała jako „peżetka”. Zadaniem peżetek było pomaganie walczącym poprzez organizowanie punktów żywieniowych, miejsca odpoczynku i podnoszenia na duchu walczących i cywilów, a także szycia odzieży, noszenia żywności na barykady i opieki nad rannymi. Po upadku powstania dostała się do niemieckiej niewoli.

„Kosma” Kalikst Kapella, kapral, urodzony 20 sierpnia 1922 roku w Gnieźnie. Walczył najpierw w zgrupowaniu „Sienkiewicz”, a następnie w batalionie Gozdawa. Jego szlak bojowy prowadził przez Stare Miasto i Śródmieście, gdzie został ranny 27 sierpnia 1944 roku. Po upadku powstania dostał się do niewoli, z której został później zwolniony. Po wojnie wstąpił do 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, skąd trafił do Anglii.

„Mechanik” Stefan Kiersanowski, kapral podchorąży, urodzony 13 lipca 1923 roku w Gnieźnie. W trakcie powstania był żołnierzem batalionu „Gustaw” i „Harnaś”. Walczył na Woli, Starym Mieście i Śródmieściu, a po kapitulacji trafił do niemieckiej niewoli.

„Skiba-Włodzimierz” Ignacy Łysakowski, kapitan, urodzony 30 stycznia 1903 roku w Gnieźnie. W powstaniu walczył jako dowódca 1. kompanii w batalionie „Bełt”. Po kapitulacji przebywał w obozie jenieckim.

„Nora” Eleonora Malejewska, podporucznik, urodzona 12 czerwca 1923 roku w Gnieźnie. Walczyła w Śródmieściu w zgrupowaniu „Bartkiewicz”, a następnie w Komendzie Placu Warszawa – Południe. Po upadku powstania trafiła do niewoli niemieckiej. Zmarła 5 lutego 2003 roku w Warszawie.

„Benet” Henryk Mierkiewicz, urodzony 26 marca 1925 roku w Gnieźnie. Walczył na Pradze.

„Struna” Jan Mierkiewicz, urodzony 10 października 1921 roku w Gnieźnie. Walczył na Pradze i opuścił Warszawę wraz z ludnością cywilną.

„Farys” Zdzisław Mierkiewicz, kapral podchorąży, urodzony 7 września 1923 roku w Gnieźnie. Walczył na Pradze.

Aleksander Nawrocki, podchorąży, urodzony 15 grudnia 1926 roku w Gnieźnie. Walczył w powstaniu i trafił do niewoli niemieckiej.

„Omega” Antoni Niedźwiedziński, plutonowy podchorąży, urodzony 26 lipca 1918 roku w Gnieźnie. Walczył na Powiślu i Śródmieściu w Grupie Bojowej „Krybar”, a następnie w zgrupowaniu „Hal”. Trafił do niewoli niemieckiej.

„Wanda” Wanda Nynkowska, działała w powstaniu jako organizatorka i kierowniczka powstańczego punktu kwaterunkowo-zaopatrzeniowego 2. kompanii batalionu „Nałęcz”. Po wojnie powróciła do Gniezna.

„Nik” Włodzimierz Nynkowski, podporucznik, urodzony 25 marca 1915 roku. W konspiracji działał w zespole lotniczym płk. Franciszka Hynka. W trakcie powstania walczył w batalionie „Zaremba-Piorun” na terenie Śródmieścia. Po kapitulacji trafił do niewoli, a po wojnie osiadł w Warszawie.

o. Lutosław Pieprzycki, franciszkanin. Urodzony 15 listopada 1915 roku w Gnieźnie, w 1941 roku przyjął święcenia kapłańskie. W trakcie Powstania Warszawskiego udzielał pomocy mieszkańcom miasta. Zmarł 5 listopada 1998 roku w Gnieźnie.

„Maluśki” Zenon Piwecki, urodzony 1 września 1932 roku w Gnieźnie. W wieku niespełna 12 lat wziął udział w Powstaniu Warszawskim jako łącznik w 4. kompanii „Warta” batalionu „Kiliński”. Przeszedł szlak bojowy z Woli na Stare Miasto, skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia, a później na Czerniaków. 30 sierpnia 1944 roku został ranny. Z powstania wyszedł wraz z ludnością cywilną.

„Huczwa”, „Rewa” Irena Podgórska, sanitariuszka, urodzona 20 maja 1924 roku w Gnieźnie. Walczyła w III plutonie 6. kompanii zgrupowania „Kryska”, najpierw na terenie Górnego Czerniakowa, później po przejściu kanałami także na Mokotowie. Opuściła miasto wraz z grupą ludności cywilnej. Zmarła w Warszawie 1 czerwca 2003 roku.

„Orzeł” Arkadiusz Rudzki, kapral podchorąży, dowódca drużyny w 3. kompanii „Edward” batalionu „Wigry”. Urodził się 2 czerwca 1923 roku w Gnieźnie. Walczył na Starym Mieście, Woli, Żoliborzu i Śródmieściu. Dwukrotnie ranny, po powstaniu dostał się do niewoli niemieckiej. Zmarł 22 maja 1992 roku w Warszawie.

„Pszczółka” Irena Sieczkowska, łączniczka i sanitariuszka, urodzona 24 sierpnia 1912 roku w Gnieźnie. Działała w batalionie „Kiliński”, ewakuowała się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia. Po kapitulacji trafiła do więzienia, a później do obozu koncentracyjnego. Po wojnie powróciła do Gniezna.

„Śmiały” Janusz Skrzyński, kapral, urodzony 16 listopada 1924 roku w Gnieźnie. Walczył na terenie Pragi i opuścił miasto wraz z ludnością cywilną. Został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, gdzie zmarł 22 kwietnia 1945 roku.

„Boruta” Leszek Skrzyński, kapral podchorąży. Urodził się 20 września 1922 roku w Gnieźnie. W powstaniu walczył w batalionie „Dzik” zgrupowania „Róg” na terenie Starego Miasta. Poległ 12 sierpnia 1944 roku.

„Dzik” Edward Stablewski, strzelec, urodzony 27 sierpnia 1921 roku w Gnieźnie. Walczył na terenie Śródmieścia w batalionie „Bełt”, opuścił miasto wraz z ludnością cywilną. Zmarł w 1967 roku w Warszawie.

„Danka Biała” Ilona Szczepańska, sanitariuszka i łączniczka w 4. kompanii zgrupowania „Bartkiewicz”, urodzona 12 marca 1925 roku w Gnieźnie. Działała na terenie Śródmieścia, a po upadku powstania trafiła do niewoli. Zmarła w 2010 roku.

„Oleńka” Olga Szczepańska, sanitariuszka, urodzona 22 listopada 1928 roku w Gnieźnie. W powstaniu działała w 3. kompanii „Lechicza” zgrupowania „Bartkiewicz”.

„Rysia” Henryka Wężyk, urodzona 17 lutego 1921 roku w Gnieźnie. Sanitariuszka w zgrupowaniu „Kuba” – „Sosna” na terenie Starego Miasta, opuściła Warszawę na początku września z ludnością cywilną.

Zbigniew Wojciechowski, kapral podchorąży, urodzony 15 lutego 1923 roku w Gnieźnie. Walczył w zgrupowaniu „Bartkiewicz” na terenie Śródmieścia.

Stanisław Wysocki, urodzony 29 marca 1910 roku w Gnieźnie, walczył prawdopodobnie w oddziale „Barry” na terenie Starego Miasta i Śródmieścia. Opuścił miasto z ludnością cywilną.

„Halina” Halina Zakrzewska, sanitariuszka w punkcie opatrunkowym na terenie Żoliborza. Urodzona 15 marca 1920 roku w Gnieźnie, zmarła w wyniku odniesionych ran 30 września 1944 roku.

„Wąsik” Jerzy Zakrzewski, podporucznik, urodzony 14 grudnia 1914 roku w Gnieźnie. Walczył w kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” zgrupowania „Radosław” na terenie Woli i Starego Miasta. Poległ w trakcie bombardowania kwatery kompanii przy ul. Franciszkańskiej 28 sierpnia 1944 roku.

Teresa Żakowska, sanitariuszka w punkcie sanitarnym umiejscowionym w cerkwi przy ul. Wolskiej. Urodzona 21 maja 1926 roku w Gnieźnie. Po Powstaniu Warszawskim wyszła z miasta z ludnością cywilną.

• Powstańcy, którzy po wojnie osiedli w Gnieźnie

Jan Bauer, urodzony 20 stycznia 1895 roku w Starczy, przydzielony do 69. pułku piechoty zamieszkał w Gnieźnie. Po wysiedleniu do Generalnej Guberni osiadł z rodziną w Jelonkach pod Warszawą, gdzie działał w AK. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie powrócił do Gniezna, gdzie zmarł 13 stycznia 1980 roku.

„Iga” Janina Błaszkiewicz z d. Falborska w trakcie powstania była sanitariuszką batalionu „Miotła”. 17 sierpnia 1944 roku została ranna w trakcie walk na Starówce, a po zakończeniu działań opuściła miasto. Po wojnie zamieszkała w Gnieźnie.

„Dąbrówka” Alina Kłos z d. Norejko, urodzona w Rostowie n. Donem. W trakcie powstania była łączniczką w oddziale „Mateusza”, działała w kwatermistrzostwie na terenie Śródmieścia. Po wojnie zamieszkała w Gnieźnie.

ks. Seweryn Kowalski, urodzony 3 stycznia 1890 roku w Pleszewie. W trakcie powstania odprawiał msze święte u sióstr urszulanek przy ul. Tamka, żegnał poległych i zamordowanych i wspierał duchowo walczących oraz cywilów. Dzięki jego działaniom udało się mu uratować kilkanaście dziewcząt z rąk ukraińskich oprawców. Zmarł 9 grudnia 1956 roku w Gnieźnie.

„Natalia” Natalia Kwiczała, urodzona 14 listopada 1885 roku w Suwałkach, zmarła 10 lipca 1973 roku w Gnieźnie. W Powstaniu Warszawskim była sanitariuszką oddziału „Bakcyl”, zgrupowanie „Chrobry” w Szpitalu Polowym przy ul. Mariańskiej na Śródmieściu. Po upadku powstania opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną.

„Klemens” Stanisław Pater, starszy strzelec, powstaniec wielkopolski, więzień Gestapo. W Powstaniu Warszawskim walczył w zgrupowaniu ppłk. „Karola” i na terenie Kampinosu. Po zakończeniu walk trafił do obozu koncentracyjnego. Po wojnie osiadł w Gnieźnie.

Joanna Pilarczyk, pielęgniarka, urodzona 11 czerwca 1914 roku w Szamotułach. W trakcie powstania działała w szpitalu polowym przy ul. Chmielnej 26. Po wojnie zamieszkała w Gnieźnie.

„Irma” Janina Roehr, łączniczka, urodzona 6 marca 1911 roku w Sannikach. Walczyła w zgrupowaniu „Żaglowiec” na terenie Żoliborza, opuściła miasto z ludnością cywilną. Zmarła w 1993 roku w Gnieźnie.

„Niedźwiedź” Emil Różycki, strzelec, urodzony 22 marca 1910 roku w Garwolinie, zmarł w Gnieźnie 17 czerwca 2002 roku.

„Andrzej Babinicz” Władysław Samoraj, plutonowy podchorąży, urodzony 3 października 1910 roku w Runowie. W trakcie powstania walczył w zgrupowaniu „Żaglowiec” na Żoliborzu, gdzie został ranny. Po wojnie zamieszkał w Gnieźnie.

„Moneta” Tadeusz Tarczyński, strzelec, urodzony 20 lipca 1925 roku w Kobrusie w województwie kieleckim. Walczył w 6. kompanii „Jeremi” batalionu „Lecha Grzybowskiego” zgrupowania „Chrobry II” na terenie Śródmieścia. Po upadku powstania dostał się do niewoli. Zmarł 8 maja 2015 roku w Witkowie.

„Fabisiak” Ignacy Tatarski, kapitan, urodzony 26 lipca 1897 roku w Poznaniu. Walczył na terenie Śródmieścia w batalionie „Miłosz”. Po kapitulacji trafił do niewoli.

Janina Trzaskowska, pielęgniarka, urodzona w 1918 roku. W powstaniu działała w batalionie „Ruczaj” w szpitalu powstańczym przy ul. Mokotowskiej 55. Po wojnie wyszła za mąż za ppłk. Adama Borysa i zamieszkała w Witkowie.

„Magdalena” Anna Woźniak, łączniczka w batalionie „Parasol”. Urodzona 24 lipca 1917 roku w Warszawie, działała na terenie Woli, Starego Miasta, Śródmieścia i Czerniakowa. Została ranna 14 sierpnia 1944 roku, a po kapitulacji opuściła miasto z ludnością cywilną. Zmarła 12 listopada 2005 roku w Gnieźnie.

„Ucho” Marian Uszakiewicz, strzelec i łącznik. Urodzony 3 września 1914 roku w Gnieźnie. W powstaniu walczył w 2. batalionie szturmowym „Jura-Radwana”. Po kapitulacji został osadzony w Oświęcimiu, a następnie Flossenburgu. Po wojnie powrócił do Gniezna.

• Powstańcy urodzeni w okolicy Gniezna lub związani przez pewien czas z naszym miastem

Adam Borys „Pług”, oficer rezerwy Wojska Polskiego, w 1944 roku w stopniu majora, podpułkownik cichociemny. Urodził się 10 grudnia 1909 roku w Niechanowie powiat Gniezno. W trakcie Powstania Warszawskiego był dowódcą batalionu „Parasol” zgrupowania „Radosław”. Walczył na Woli, Starym Mieście i Śródmieściu. Został ciężko ranny 6 sierpnia. Po zakończeniu powstania trafił do niewoli, z której powrócił wkrótce po zakończeniu wojny. Represjonowany w czasach stalinowskich, po latach osiadł w Witkowie, gdzie zmarł 27 sierpnia 1986 roku.

Tadeusz Brzeski, urodzony w Mierzewie powiat Gniezno, został rozstrzelany przez Niemców w trakcie Powstania Warszawskiego.

„Gustaw” Ludwik Gawrych, major, urodził się 23 sierpnia 1907 roku w Pyszczynie. Do Warszawy ewakuował się po dekonspiracji struktur podziemnych w Wielkopolsce. W trakcie powstania był dowódcą batalionu „Gustaw” i „Gustaw-Harnaś”, walczących na obszarze warszawskiego Leszna i Starego Miasta. Został ranny 4 sierpnia 1944 roku. Po powstaniu uciekł z transportu jadącego do obozu jenieckiego. Zmarł w Słupcy, a pochowany został w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim.

„Piotr Gajewski” Leon Jędrowski, urodzony w Witkowie, podczas powstania działał w Delegaturze Rządu w Warszawie. Po wojnie powrócił do rodzinnej miejscowości.

Piotr Kawecki, kupiec z Gniezna, kapral podchorąży, walczył w powstaniu jako żołnierz 4. kompanii II batalionu szturmowego Korpusu Bezpieczeństwa Komendy Głównej AK.

Zbigniew Kołodziejski, podporucznik, urodzony w Piekarach k. Gniezna. W powstaniu walczył w nieustalonym oddziale, a po zakończeniu działań trafił do niewoli. Przez lata mieszkał w USA, a po powrocie do kraju osiadł w Grudziądzu.

Zygmunt Kostański, urodzony w Wełnicy k. Gniezna, w powstaniu walczył w 4. kompanii II batalionu Korpusu Bezpieczeństwa. Po wojnie zamieszkał w Warszawie.

„Tygrys” Alfred Łukowski, kapral podchorąży, urodzony w 1926 roku w Witkowie, walczył w powstaniu jako żołnierz w pułku „Garłuch”, broniąc m.in. Dworca Pocztowego przy ul. Żelaznej. Poległ 31 sierpnia 1944 roku. Został pochowany w Witkowie.

„Blondyn” Zbigniew Łukowski, plutonowy podchorąży, urodzony w Witkowie. W powstaniu walczył razem z bratem Alfredem na terenie Dworca Pocztowego. Został ciężko ranny 12 sierpnia 1944 roku, zmarł 3 października 1944 roku przy ul. Mokotowskiej 55. Pochowany został w Witkowie.

Jan Mendyk, urodzony 19 maja 1892 roku w Jaśle, w latach 1924 – 38 prowadził w Gnieźnie prywatną praktykę weterynaryjną. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Zmarł 27 stycznia 1984 roku w Warszawie i spoczął w kwaterze powstańców na Cmentarzu Powązkowskim.

ks. Jan Michalski, urodzony 6 lutego 1914 roku w Bydgoszczy. Studiował teologię w Gnieźnie i Poznaniu. Był kapelanem Armii Krajowej, brał udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 roku powrócił do Gniezna, gdzie sprawował funkcje w Kurii Metropolitalnej, był rektorem w kościele pw. św. Jana, kierował pracami przy odbudowie katedry. Został biskupem. Zmarł 23 sierpnia 1989 roku w Poznaniu.

„Jerzy” Roman Nowakowski, kapral, urodzony 1 lipca 1921 roku w Powidzu, powiat Gniezno. Walczył na Śródmieściu w 4. kompanii II batalionu „Lecha Grzybowskiego”, zgrupowania „Chrobry II”. Po upadku powstania trafił do niewoli niemieckiej. Zmarł 12 sierpnia 1996 roku w Kanadzie.

„Brzoza”, „Dębina” Alojzy Pluciński, podporucznik, urodzony 3 maja 1917 roku w Chicago, absolwent Liceum Ogólnokształcącego im. B. Chrobrego w Gnieźnie. W trakcie powstania był dowódcą plutonu w 2. kompanii batalionu „Nałęcz”, walczącego na terenie Starówki. Został ranny 10 września 1944 roku, a po kapitulacji trafił do transportu, z którego udało się mu uciec. Po wojnie zamieszkał we Wrześni.

„Ryś” Wincenty Pluciński, plutonowy, urodzony 19 stycznia 1914 roku w Pakszynie powiat Gniezno. Walczył w zgrupowaniu „Sienkiewicz”, później batalionie „Łukasiński” i „Gozdawa”. Działał na Starym Mieście, skąd kanałami dostał się na Śródmieście. Został ranny 30 sierpnia 1944 roku i wydostał się później z miasta wraz z rannymi.

„Fergus” Marian Silski, strzelec, urodzony 24 stycznia 1924 roku w Gaju pod Gnieznem. Walczył w grupie „Kampinos”, a po przedostaniu się do Warszawy w zgrupowaniu „Żyrafa” na terenie Żoliborza. Opuścił Warszawę wraz z rannymi.

„Roman” Janusz Skowroński, kapral podchorąży, urodzony 25 grudnia 1922 roku w Witkowie. W trakcie powstania walczył w Korpusie Bezpieczeństwa w komisariacie przy ul. Poznańskiej. Po wojnie zamieszkał w Warszawie.

„Sęp” Józef Wiza, urodzony 25 lutego 1905 roku w Kcyni. W wieku 10 lat wstąpił do 1. Drużyny Harcerzy „Lech” w Gnieźnie. Uczestniczył jako siła pomocnicza w Powstaniu Wielkopolskim. Ukończył liceum w Poznaniu. W trakcie Powstania Warszawskiego walczył na terenie Śródmieścia w obwodzie „Radwan”. Po wojnie powrócił do Poznania.

Edmund Wydra, strzelec, walczył w obwodzie ppłk. „Karola” i na Śródmieściu. Poległ w trakcie natarcia na Uniwersytet Warszawski.

Feliks Wydra, podporucznik, w powstaniu walczył w obwodzie ppłk. „Karola”. Poległ w nieznanych okolicznościach.

„Radwan 3”, ks. Stefan Wyszyński, urodzony 3 sierpnia 1901 roku w podlaskiej Zuzeli. W trakcie Powstania Warszawskiego był kapelanem AK okręgu Żoliborz-Kampinos. Wyświęcony później na arcybiskupa gnieźnieńskiego, był jednym z pomysłodawców regotyzacji katedry. Prymas Tysiąclecia. Zmarł 28 maja 1981 roku w Warszawie.

Ksawery Zygadlewicz, kupiec z Gniezna, w trakcie powstania działał w służbie zaopatrzenia Komendy Korpusu Bezpieczeństwa. Po wojnie zamieszkał w Warszawie.

Z Gnieznem związany jest także „Gołąb” Bolesław Kowalski, urodzony w 1899 roku w Cepnie powiat Chełmno. Od 1919 do 1921 był żołnierzem tutejszej jednostki piechoty. Stanowisko radcy prawnego garbarni Rogowskich przez pewien czas pełnił także „Wąsal” Stanisław Kasznica, późniejszy dowódca wojskowy i ostatni komendant główny Narodowych Sił Zbrojnych, zamordowany w 1948 roku przez władze komunistyczne.

W trakcie powstania najpewniej poległ również Władysław Zaręba, żołnierz LWP, urodzony w 1921 roku w Gnieźnie. Zaginął on 19 września 1944 roku w trakcie przeprawy oddziałów przez Wisłę z Pragi.

^{artykuł opublikowany po raz pierwszy 1 sierpnia 2015 roku o godzinie 10:00}